ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

7.45’ – 9.15’ Εγγραφή συνέδρων

9.30’ -10.30’ Τελετή έναρξης του Συνεδρίου και χαιρετισμοί επισήμων

Χαιρετισμοί από τα μέλη της Οργανωτικής Επιτροπής

Θ.Γκανέτσος Καθηγητής Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Δ. Τσελές Καθηγητής Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Η. Νομπιλάκης πρ. Αναπλ. Καθηγητής ΤΕΙ Αθήνας

Κ. Σκριάπας Οικονομολόγος, Πρόεδρος  «ΠΕΡΡΑΙΒΙΑ»

 

10.30’ – 11.00’ Γιώργος Πολυμέρης, Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Ankara University, Turkey, «Η φωταύγεια ως αρχαιομετρικό εργαλείο χρονολογήσεων και άλλων εναλλακτικών εφαρμογών»

11.30’ – 12.00’ Διάλειμμα – καφές

12.00’ – 13.20’ 1^η συνεδρία

Προεδρείο : Δημήτρης Τσελές, Θεόδωρος Γκανέτσος

12.00’-12.20’  Πέτρος Σταυρουλάκης,  Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Nottingham University,  «Επιτάχυνση και βελτιστοποίηση τεχνικών 3Δ αποτύπωσης με τον συνδυασμό μετρολογίας και τεχνητής νοημοσύνης»

12.20’-12.40’  Aναστασία Ρουσσάκη Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, Ghent University, Belgium «Φασματοσκοπία Raman: προκλήσεις και προοπτικές στην αρχαιομετρία»

12.40’-13.00’ Ανδρέας Γεωργόπουλος ΕΜΠ «Νέες τεχνικές για την γεωμετρική τεκμηρίωση Πολιτιστικής κληρονομιάς με παραδείγματα»

13.00’-13.20’ Ευάγγελος Χριστοφόρου ,ΕΜΠ «Χρήση μαγνητομετρίας για τον εντοπισμό θαμμένων κτηρίων»»

13.20’ – 14.40’ Γεύμα

Προεδρείο : Δημήτριος Τσελές, Ηλίας Νομπιλάκης

14.40’-15.00’ Στριγγάρη Φωτεινή Αρχιτ. Μηχανικός «Florence University, Italy ,

«Η ψηφιοποίηση της πολιτισμικής κληρονομιάς και η σημασία της παρουσίασης ως μέσω επικοινωνίας με το κοινό.»

15.00’-15.30’ Θεόδωρος Γκανέτσος  Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

«Μελέτη χρωστικών με χρήση μη-καταστροφικών τεχνικών σε φαγιουμ στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας»

15.30’-16.00’  Γιώργος Φακορέλλης  Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

“ Νέα δεδομένα για την επίδραση του φαινομένου της επίδρασης του διαμερίσματος της θάλασσας της δεξαμενής του άνθρακα στς ηλικίες ραδιοάνθρακα θααλάσσιας προέλευσης δειγμάτων από το Αιγαίο”

16.00’-16.30’ Σταμάτης Μπογιατζής,  Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

«Νέες εφαρμογές της τεχνικής FTIR στην Πολιτιστική Κληρονομιά και αποτελέσματα»

16.30’ – 17.00’ Διάλειμμα – καφές

17.00’-17.30’ Άννα Μουτσάτσου Εθνική Πινακοθήκη, Εργαστήριο Φυσικοχημείας,

«Μη επεμβατικός χαρακτηρισμός και έλεγχος αυθεντικότητας   χάρτινων υποστρωμάτων έργων υδατογραφίας»

17.30’-18.00’ Δάφνη Μπίκα Υπουργείο Πολιτισμού,

«Η συμβολή της ψηφιοποιημένης μελέτης κατάστασης διατήρησης μιας μουσειακής συλλογής στην πολιτική διαχείρισης του τμήματος συντήρησης»

18.00’-18.30’ Παύλος Χατζηγρηγορίου,  Πανεπιστήμιο Αιγαίου

«Ιστορικές Πόλεις και Παραδοσιακοί Οικισμοί στην Ψηφιακή Εποχή: μία μεθοδολογία για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής τους κληρονομιάς»

18.30’-19.00’ Χαράλαμπος Πατρικάκης,  Πανεπιστήμιο Δυτικής Ατικής

«Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς μέσω διαχείρισης τεχνικών και οργανικών πόρων στο Ευρωπαϊκό έργο STORM»

19.00’-19.30’ Νεφέλη Δημητριάδη,  Μέλος Σ.Ε.Π. Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου (ΜΠΣ Γραφικές Τέχνες-Πολυμέσα, Σχεδιασμός Φωτισμού-Πολυμέσα), Διδάσκουσα (ΠΔ 407/08) στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (ΜΠΣ Τέχνη, Εικονική Πραγματικότητα και πολυχρηστικά συστήματα καλλιτεχνικής έκφρασης)

«Αξιοποίηση καινοτόμων τεχνολογιών εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας στην προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς: υφιστάμενες πρακτικές και προοπτικές»

9.00’ – 9.15’ Εγγραφή συνέδρων

9.15’-10.00’  Aναστασία Ρουσσάκη Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, Ghent University, Belgium       «Φασματοσκοπία Raman: open lab»

10.00’-11.30’ Θεόδωρος Γκανέτσος & Νικόλαος Λάσκαρης Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

«Σεμιναριακή εκπαίδευση στις τεχνικές Raman spectroscopy, VIS-NIR, XRF» Μέρος Ι

Οι εκπαιδευόμενοι θα χωριστούς σε ομάδες εργασίας, με την εποπτεία Καθηγητών – Υποψ. Διδ.ρων – Μετ. Φοιτητών και θα γίνουν case studies με σκοπό :

• Ταυτοποίηση υλικών
• Ανάλυση δεδομένων από τις τεχνικές
• Μελέτη και ταύτιση χρωστικών σε τοιχογραφίες
• Χρήση βάσης δεδδομένων
• Εκμάθηση προγράμματος λογισμικού

11.30’ – 12.00’ Διάλειμμα – καφές

12.00’-14.00’ Θεόδωρος Γκανέτσος & Νικόλαος Λάσκαρης Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

«Σεμιναριακή εκπαίδευση στις τεχνικές Raman spectroscopy, VIS-NIR, XRF» Μέρος ΙΙ

Παρουσίαση αποτελεσμάτων των ομάδων εργασίας.

 “Η φωταύγεια ως αρχαιομετρικό εργαλείο χρονολογήσεων και άλλων εναλλακτικών εφαρμογών”

 Δρ. Γεώργιος Σ. Πολυμέρης

Επισκέπτης Καθηγητής

Πανεπιστήμιο Άγκυρας, Ινστιτούτο Πυρηνικών Επιστημών, 06100 Beşevler, Άγκυρα, Τουρκία

Η φωταύγεια αποτελεί μια καθιερωμένη αρχαιομετρική μέθοδο χρονολογήσεων, τόσο αρχαιολογικών ευρημάτων όσο και γεωλογικών σχηματισμών. Οι διάφορες τεχνικές της φωταύγειας, που συμπεριλαμβάνουν τόσο τη θερμοφωταύγεια (thermoluminescence, TL) όσο και την οπτικά προτρεπόμενη φωταύγεια κατόπιν χρήσεως είτε οπτικής είτε υπέρυθρης ακτινοβολίας (optically stimulated luminescence, OSL και infrared stimulated luminescence, IRSL αντίστοιχα) χρησιμοποιούνται ευρύτατα σε χρονολογήσεις με ανώτατο κατώφλι τα 500 – 700 χιλιάδες χρόνια. Ωστόσο, η αντίστοιχη θεωρία προβλέπει ότι το ανώτατο αυτό κατώφλι δύναται να ξεπεράσει τα ένα εκατομμύριο έτη. Στα πλαίσια της παρούσας ομιλίας, θα παρουσιασθούν αρχικά οι γενικές φυσικές αρχές που διέπουν τη χρονολόγηση με χρήση φωταύγειας καθώς και τα γενικά πεδία εφαρμογής της. Στη συνέχεια, θα παρουσιασθούν οι σύγχρονες τάσεις στην έρευνα με στόχο την επέκταση των χρονολογικών ορίων της μεθόδου πέραν του ενός εκατομμυρίου ετών. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην τεχνική της θερμικά υποβοηθούμενης οπτικά προτρεπόμενης φωταύγειας (thermally assisted OSL, TA – OSL), η οποία με τη σειρά της εμφανίζεται ως πολλά υποσχόμενη. Θα παρουσιασθούν προκαταρκτικά αποτελέσματα εφαρμογής της σε γεωλογικούς σχηματισμούς εντός της Τουρκίας. Τέλος, πέραν της χρονολόγησης,  θα παρουσιασθούν εναλλακτικές εφαρμογές της μεθόδου της φωταύγειας στα πλαίσια της μελέτης της πολιτιστικής κληρονομιάς, οι οποίες περιλαμβάνουν τους ελέγχους αυθεντικότητας κεραμικών, αλλά και την εκτίμηση της ανώτατης θερμοκρασίας που επιτυγχάνεται είτε κατά τη διάρκεια όπτησής τους είτε κατά τη διάρκεια πυρκαγιών.

“Επιτάχυνση και βελτιστοποίηση τεχνικών 3Δ αποτύπωσης με τον συνδυασμό μετρολογίας και τεχνητής νοημοσύνης»
Δρ. Π. Σταυρουλάκης
Μεταδιδακτορικός Ερευνητής

Πανεπιστήμιο Nottingham / Manufacturing Metrology Team / Τμήμα Mechanical, Materials and Manufacturing Engineering
Jubilee Campus, Nottingham, NG8 1BB

Η ομάδα Manufacturing Metrology του πανεπιστημίου του Nottingham της Αγγλίας επικεντρώνεται κυρίως στην έρευνα μεθόδων βελτιστοποίησης της βιομηχανικής μετρολογίας και της εναρμόνισής της με μελλοντικές πρακτικές ‘Smart manufacturing’ (αλλιώς και Industrie 4.0). Κύριο μέλημα των βιομηχανικών εργοστασίων στο μέλλον θα είναι η επίτευξη της πλήρους αυτόνομης παραγωγής με ελαχιστοποίηση του κόστους της προετοιμασίας πριν την διεξαγωγή της κύριας παραγωγικής διαδικασίας (‘zero waste’ manufacturing), την ικανότητα γρήγορης αλλαγής παραγόμενων αντικειμένων, και την ελαχιστοποίσηση των διακοπών στην παραγωγή (minimum down-time) λόγω της ανάγκης συντήρησης και επισκευών σε μηχανήματα παραγωγής. Σε αυτήν την εργασία θα παρουσιάσουμε μερικές ιδέες που έχουμε αναπτύξει για την βελτιστοποίηση της τρισδιάστατης βιομηχανικής μετρολογίας [1-2] μέσω τεχνητής νοημοσύνης και πως θα μπορούσαν οι τεχνολογίες αυτές να βελτιστοποιήσουν την διαδικασία της 3Δ αποτύπωσης στον χώρο της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Βιβλιογραφία
1) “External shape measurement for industrial applications using artificial intelligence and optimised data fusion”, Petros Stavroulakis, Danny Sims-Waterhouse, Amrozia Shaheen, Sofia Catalucci, Giwrgos Tzimiropoulos, Richard Leach, Proc. IEEE IntelliSys 2018, London, UK (accepted) 2018 (Sep)

2) “A flexible decoupled camera and projector fringe projection system using inertial sensors.” Petros Stavroulakis, Danny Sims-Waterhouse, Samanta Piano, Richard Leach, Opt. Eng. 56 104106 , 2017

«Φασματοσκοπία Raman: Προκλήσεις και Προοπτικές στην Αρχαιομετρία»

 Αναστασία Ρουσάκη¹, Luc Moens¹, Peter Vandenabeele^1,2

¹Ghent University, Department of Chemistry, Krijgslaan 281 (S12), B-9000 Ghent (BE)

email: Αnastasia.Rousaki@UGent.be

²Ghent University, Department of Archaeology, Sint-Pietersnieuwstraat 35, B-9000 Ghent (BE)

Η φασματοσκοπία Raman θεωρείται μια εκ των κυριοτέρων τεχνικών στην ανάλυση των υλικών (οργανικών και ανοργάνων) των αρχαιοτήτων και έργων τέχνης. Η τεχνική μπορεί να εφαρμοστεί μη-καταστρεπτικά/επεμβατικά, με εργαστηριακά όργανα, χρησιμοποιώντας ελάχιστο προς ανάλυση δείγμα. Η φασματοσκοπία Raman είναι ωστόσο, μια από τις ελάχιστες τεχνικές, που όταν χρησιμοποιείται μη-καταστρεπτικά και μη-επεμβατικά, χάρη στην φορητή οργανολογία, έχει εξαιρετικά αποτελέσματα.

Απo τις προϊστορικές βραχογραφίες στις τοιχογραφίες και τα μωσαϊκά της Ρωμαϊκής περιόδου και από τα μεσαιωνικά χειρόγραφα και τα έργα της Αναγέννησης στα αριστουργήματα της σύγχρονης τέχνης, η φασματοσκοπία Raman έχει χρησιμοποιηθεί για την ταυτοποίηση τόσο των υλικών της αρχικής σύνθεσης, των υλικών συντήρησης και αποκατάστασης αλλά και των προιόντων αλλοίωσης λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η χρήση της φασματοσκοπίας Raman θα εξεταστεί μέσα από την χρήση της σε μια πληθώρα αρχαιομετρικών μελετών ενώ θα τονιστεί η χρήση διαφορετικής φορητής οργανολογίας (διαφορετικά lasers κ.α.). Tέλος, θα αναλυθούν καινούριες προοπτικές της τεχνικής κυρίως προς την κατεύθυνση της μη-καταστρεπτικής, μη-επεμβατικής στρωματογραφικής ανάλυσης [micro-spatially offset Raman spectroscopy (micro-SORS)].

Η ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΩΣ ΜΕΣΩ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΚΟΙΝΟ

Σύνταξη: Στριγγάρη Φωτεινή, University of Florence, School of Architecture, Department of Survey

Μελέτες δείχνουν τη σταθερή αύξηση του ενδιαφέροντος του κοινού που συνεχώς διευρύνεται ακόμα πιο πολύ από την πολιτιστική δυναμική, τις πρωτότυπες μορφές παρουσίασης, τη συναισθηματική συμμετοχή του ενδιαφερόμενου με τα πολιτιστικά αντικείμενα, την ικανότητα να κοινωνικοποιηθεί μέσω της δημοσίευσης αυτών, την δυνατότητα να ικανοποιήση την περιέργειά του και έτσι τελικά να εξελιχθεί πνευματικά.
Η ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ανάδειξή της και η ανάδειξή της άμεσα συνδεδεμένη με τους τρόπους παρουσίασής της. Δεν υπάρχει κανένα έργο τέχνης ή αντικείμενο ιστορικής αξίας χωρίς αποδέκτη, αφού ο δεύτερος είναι αυτός που καθορίζει την ύπαρξή του πρώτου.
Η ψηφιακή αποτύπωση της πολιτιστικής κληρονομίας από μόνη της δεν έχει καμία αξία αν δεν απευθύνεται στο κοινό. Για να απευθυνθεί στο κοινό χρειάζεται να έχει ‘’σπίτι’’ διαδικτυακό έτσι ώστε να είναι προσβάσιμη από περισσότερους ενδιαφερόμενους και υλικό, π.χ. μουσεία, πολιτιστικά κέντρα κλπ. έτσι ώστε να την κάνει απτή, πραγματική και να της δώσει υπόσταση. Ο τρόπος παρουσίασης της έπειτα από τα παραπάνω είναι αυτός που θα καθορίσει την μετέπειτα εξέλιξή της.
Ο αποδέκτης, λοιπόν, που προσκαλείται να λάβει μέρος στο παιχνίδι, και προκειμένου να μείνει ικανοποιημένος και ενθουσιασμένος, ώστε να μην μπορέσει να ξεχάσει το αντικείμενο και το brand που συνοδεύει ενεργά αυτή του την εμπειρία του, είναι θεμελιώδες να σκεφτούμε μία παρουσίαση δομημένη έτσι επικοινωνιακά ώστε να στοχεύει στην πρόκληση του ενδιαφέροντος του κοινού γενικά, αλλά παράλληλα να είναι συνδεδεμένη με ένα σχέδιο που να απευθύνεται στις ανάγκες του καθένα ξεχωριστά.
Ο κυρίως στόχος λοιπόν ενός σχεδίου παρουσίασης αντικειμένων ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας είναι η άμεση πρόσβαση στην ίδια την πληροφορία, στην ευκολία κατανόησης της και στη πρόκληση θετικών συναισθημάτων στον αποδέκτη. Επομένως είναι σημαντικό να επιτευχθεί μέσω της παρουσίασης η αίσθηση του αναπάντεχου και του συναρπαστικού, της έκπληξης, της αίσθησης ότι ο αποδέκτης είναι κατά κάποιο τρόπο μοναδικός, σημαντικός και ενεργός συναισθηματικά και πρακτικά. Η ευχέρεια, λοιπόν, της ενεργής εμπλοκής του καθένα ενδιαφερόμενου ξεχωριστά είναι πλέον καθοριστική για την ανάδειξη του αντικειμένου.

Νέες τεχνικές για την γεωμετρική τεκμηρίωση Πολιτιστικής κληρονομιάς με παραδείγματα

 

Ανδρέας Γεωργόπουλος

Καθηγητής ΕΜΠ

Πρόεδρος CIPA

 

Διευθυντής Εργαστηρίου Φωτογραμμετρίας ΣΑΤΜ ΕΜΠ

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αγρ. & Τοπογράφων Μηχ.

Ηρώων Πολυτεχνείου 9, ΤΚ 15780

 

Η φροντίδα της Πολιτιστικής κληρονομιάς είναι πλέον μια παγιωμένη υποχρέωση της ανθρωπότητας προς τις επόμενες γενιές. Προς τον σκοπό αυτό συμβάλλουν πολυάριθμες ειδικότητες. Οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις, δηλαδή κυρίως η ψηφιακή τεχνολογική πρόοδος, βοήθησαν σημαντικά προς αυτήν την κατεύθυνση. Στην παρουσίαση αυτήν παρουσιάζονται και αναλύονται οι τεχνολογικές αυτές εξελίξεις. Γίνεται μια προσπάθεια να δειχθεί πώς αυτές οι εξελίξεις μπορεί να βοηθήσουν την τεκμηρίωση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς εφόσον εφαρμοστούν σωστά και με σύνεση. Το επιχείρημα δεν είναι πώς αυτές θα αντικαταστήσουν τις παραδοσιακές τεχνικές τεκμηρίωσης και συντήρησης, αλλά πώς θα τις υποστηρίξουν, θα τις ενισχύσουν και θα τις συμπληρώσουν για την καλύτερη επίτευξη του τελικού στόχου με ευαισθησία και γνώση. Περιγράφονται οι διαθέσιμες μέθοδοι ψηφιακής τεκμηρίωσης και διερευνώνται τα πλεονεκτήματά τους μαζί με τις λεπτομέρειες εφαρμογής τους. Οι τεχνικές αυτές περιλαμβάνουν την παραγωγή τρισδιάστατων μοντέλων με ψηφιακές εικόνες από τα οποία μπορεί να παραχθούν τα «παραδοσιακά» δισδιάστατα παράγωγα τεκμηρίωσης και τις τεχνικές σάρωσης με laser για την απευθείας συλλογή τρισδιάστατης πληροφορίας από την επιφάνεια των αντικειμένων.  Η περιγραφή αυτή συνοδεύεται από πολλά παραδείγματα για την ανάδειξη των εναλλακτικών εφαρμογών των διαθέσιμων ψηφιακών τεχνικών. Μεταξύ άλλων παρουσιάζονται οι εικονική ανακατασκευή του Γεφυριού της Πλάκας, η δημιουργία εικονικού μουσείου και η αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου. Γίνεται τέλος μια απόπειρα πρόβλεψης για το τι μπορεί να επιφυλάσσει το μέλλον στον τομέα αυτόν.

 

Βιβλιογραφία

1) “Non-destructive analysis of pigments in Byzantine paintings”, Thomas Katsaros, Theodore Ghanetsos

DHA 34, Dyes in History & Archaeology 34, University Ecclesiastical Academy of Thessaloniki

Department of Management and Conservation of Ecclesiastical Cultural Heritage Objects, October 21-24, 2015

2) “Raman spectroscopy pigment identification in a painting from J. F. Mücke”, Theodore Ghanetsos, Igor Lukacevic, Thomas Katsaros, Ante Matanic, DHA 34, Dyes in History & Archaeology 34, University Ecclesiastical Academy of Thessaloniki, Department of Management and Conservation of Ecclesiastical Cultural Heritage Objects, October 21-24, 2015

3) “Raman characterization of “Yannis Papadellis” colour’s collection”, Thomas Katsaros, Theodore Ganetsos, Pavlos Samios, International Turkish Congress on Molecular Spectroscopy (TURCMOS 2013), Harbiye Cultural Center & Museum, Istanbul, TURKEY, September 15-20, 2013

4) “Raman Characterization of Gemstones from the Collection of the Byzantine & Christian Museum”,

Thomas Katsaros,  Eugenia Chalkia and Theodore Ganetsos, Archaeology, Vol. 1, No 2, 2012,  pages 7-14

5) “ Raman spectroscopy as a tool for garnet analysis and investigation on samples from different sources”

Theodore Ganetsos, Thomas Katsaros, Susanne Greiff, Sonngard Hartmann, International Journal of Materials and Chemistry, Vol. 3, No. 1, 2013, pages 5-9

«Χρήση μαγνητομετρίας για τον εντοπισμό θαμμένων κτηρίων»

Ευάγγελος Β Χριστοφόρου

Διευθυντής Εργαστηρίου Ηλεκτρονικών Αισθητηρίων

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο/ΣΗΜΜΥ/ Εργαστήριο Ηλεκτρονικών Αισθητηρίων

Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, Αθήνα 15780

Το εργαστήριο ηλεκτρονικών αισθητηρίων του ΕΜΠ διαθέτει τεχνογνωσία για την μέτρηση μαγνητικής ανωμαλίας με την χρήση ευαίσθητων μαγνητομέτρων, τύπου πύλης ροής. Η τεχνολογία  αυτή έχει χρησιμοποιηθεί μέχρι στιγμής για την μέτρηση ταχύτητας κίνησης οχημάτων, προσδιορισμό θέσης υποβρυχίων και εύρεση ναρκών.

Η ίδια μέθοδος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εύρεση θαμμένων κτηρίων με βάση την μαγνητική τους υπογραφή. Οι μαγνητικοί αισθητήρες είναι τρισδιάστατοι, ήτοι μετρούν τις συνιστώσες του μαγνητικού πεδίου στου τρεις καρτεσιανούς άξονες και είναι σε διάταξη διαφορικής μέτρησης. Τοποθετούνται σε μη επανδρωμένα αεροσκάφη τα οποία σαρώνουν την περιοχή ενδιαφέροντος σε τρία διαφορετικά ύψη, ήτοι 10, 20 και 30 μέτρα από την εκάστοτε πραγματική επιφάνεια.

Από το αποτύπωμα της μαγνητικής ανωμαλίας επιλέγονται οι ευθείες γραμμές μαγνητικής ανωμαλίας, οι οποίες συνιστούν κτηριακή οικοδομική γραμμή. Η διαφορά της έντασης της μαγνητικής ανωμαλίας προσδιορίζει το βάθος του θαμμένου οικοδομήματος.

 

Βιβλιογραφία

[1]   P. Dimitropoulos, J.N. Avaritsiotis, E. Hristoforou, Boosting the Performance of Miniature Fluxgates With Novel Signal Extraction Techniques, Sensors and Actuators A, 90, p. 56-72, 2001.

[2]   P. D. Dimitropoulos, J. N. Avaritsiotis and E. Hristoforou, A novel micro-Fluxgate sensor based on the AMR effect of ferromagnetic film-resistors, Sensors and Actuators A, 107, p. 238-247, 2003.

[3]   J. Petrou, P. D. Dimitropoulos and E. Hristoforou, New 2-D Fluxgate Devices Based on the Phase Modulation of Magnetization Rotation in AMR Films, Sensors and Actuators A, 129, p. 107-111, 2006.

“Μελέτη χρωστικών σε τοιχογραφίες μη χρήση μη-καταστροφικών τεχνικών»

¹Δρ. Θ. Γκανέτσος, 2 Έφη Πέππα και ³ Ελένη Τουρνά

¹Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής / ΣΤΕΦ / Τμήμα Μηχανικών Βιομηχανικού Σχεδιασμού & Παραγωγής

Πανεπιστημιούπολις 2, Π. Ράλλη & Θηβών 250, ΤΚ 12244

²Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών

³Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας

Στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του Εργαστηρίου Μη-καταστροφικών ελέγχων του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, θα παρουσιάσουμε σειρά μετρήσεων που έγιναν με φορητές μη-καταστροφικές τεχνικές (Raman Spectroscopy, XRF).

Θαμμένα κάτω από τόνους αιγυπτιακής σκόνης τα πορτραίτα του Φαγιούμ αποτελούν αδιάψευστη μαρτυρία για τους κατοίκους που αποτέλεσαν τα μοντέλα, όπως επίσης και για τους καλλιτέχνες που φιλοτέχνησαν τα συγκεκριμένα αντικείμενα. Τοποθετημένα χρονολογικά στο μεταίχμιο μεταξύ δυο εποχών της ύστερης κλασικής και των αρχών της βυζαντινής περιόδου εκπέμπουν το συνοθύλευμα των δύο διαφορετικών παραδόσεων της ελληνορωμαικής και της αιγυπτιακής από όπου προήρθαν. Αν και η καλλιτεχνική τους αξία στην αρχή αμφισβητήθηκε λόγω της αδυναμίας προσέγγισης από έναν και μόνο επιστημονικό κλάδο σήμερα η αξία τους θεωρείται αδιαπραγμάτευτη.

Οι σύγχρονες φασματοσκοπικές μέθοδοι είναι σε θέση να βοηθήσουν την έρευνα μέσω μιας διεπιστημονικής προσέγγισης στην πλήρη κατανόηση των συγκεκριμένων αντικειμένων. Η φασματοσκοπία Raman και η φασματοσκοπία με φθορισμό ακτίνων X (XRF) μπορούν να δώσουν απάντηση όχι μόνο σε θέματα τεχνογνωσίας που σχετίζονται με τα παραπάνω αντικειμένα αλλά και στην ταύτιση των καλλιτεχνών που τα δημιούργησαν, καθώς αυτά δεν φέρουν υπογραφές.

Στην προκειμένη περίπτωση οι δύο αυτές μέθοδοι χρησιμοποιήθηκαν για την ταύτιση αρχαίων χρωστικών από πορτραίτα του Φαγιούμ που εκτίθενται στην Αιγυπτιακή συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών με απώτερο σκοπό τη συμβολή στην ανάγνωση των τοπικών εργαστηρίων και των ίδιων των καλλιτεχνών που φιλοτέχνησαν τα συγκεκριμένα αντικείμενα.

Εικόνα  : (Eθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ΕΑΜ :1630 και 1631. Νεκρικά

πορτραίτα νεαρού αγοριού και κοριτσιού. Χρονολόγηση 4ος αιώνας μ.Χ)

(Πηγή : Φωτογραφίες Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

Βιβλιογραφία

1) “Non-destructive analysis of pigments in Byzantine paintings”, Thomas Katsaros, Theodore Ghanetsos

DHA 34, Dyes in History & Archaeology 34, University Ecclesiastical Academy of Thessaloniki

Department of Management and Conservation of Ecclesiastical Cultural Heritage Objects, October 21-24, 2015

2) “Raman spectroscopy pigment identification in a painting from J. F. Mücke”, Theodore Ghanetsos, Igor Lukacevic, Thomas Katsaros, Ante Matanic, DHA 34, Dyes in History & Archaeology 34, University Ecclesiastical Academy of Thessaloniki, Department of Management and Conservation of Ecclesiastical Cultural Heritage Objects, October 21-24, 2015

3) “Raman characterization of “Yannis Papadellis” colour’s collection”, Thomas Katsaros, Theodore Ganetsos, Pavlos Samios, International Turkish Congress on Molecular Spectroscopy (TURCMOS 2013), Harbiye Cultural Center & Museum, Istanbul, TURKEY, September 15-20, 2013

4) “Raman Characterization of Gemstones from the Collection of the Byzantine & Christian Museum”,

Thomas Katsaros,  Eugenia Chalkia and Theodore Ganetsos, Archaeology, Vol. 1, No 2, 2012,  pages 7-14

5) “ Raman spectroscopy as a tool for garnet analysis and investigation on samples from different sources”

Theodore Ganetsos, Thomas Katsaros, Susanne Greiff, Sonngard Hartmann, International Journal of Materials and Chemistry, Vol. 3, No. 1, 2013, pages 5-9

«Νέα δεδομένα για την επόδραση του φαινομένου της επίδρασης του διαμερίσματος της θάλασσας της δεξαμενής του άνθρακα στις ηλικίες ραδιοάνθρακα θαλάσσιας προέλευσης δειγμάτων από το Αιγαίο»

Γιώργος Φακορέλλης

Εργαστήριο Μελέτης και Συντήρησης Αρχαίων και Νεότερων Πολιτιστικών Αγαθών, Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών και Πολιτισμού, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Πανεπιστημιούπολη 1, Αγίου Σπυρίδωνος, 122 43 Αιγάλεω, yfacorel@teiath.gr

Είναι γνωστό ότι δείγματα από είδη που ζουν ταυτόχρονα στην ατμόσφαιρα και σε θαλάσσια επιφανειακά ύδατα (βάθος <100 m) παρουσιάζουν διαφορετικές συμβατικές ηλικίες 14C. Αυτή η διαφορά μεταξύ των ηλικιών 14C τέτοιων ζευγών δειγμάτων ονομάζεται ηλικία του διαμερίσματος της θάλασσας R(t) της δεξαμενής του άνθρακα, ή φαινόμενη ηλικία. Το R(t) δεν είναι σταθερό (t = cal ηλικία) λόγω διαφορών στην περιεκτικότητα σε 14C στο επιφανειακό στρώμα της θάλασσας και την ατμόσφαιρα. Οι διαφορές αυτές οφείλονται σε (1) διαδικασίες ωκεάνιας κυκλοφορίας που τείνουν να μεταφέρουν στο στρώμα αυτό νερό από ενδιάμεσα και μεγάλα βάθη, με μειωμένο περιεχόμενο σε 14C, (2) διακυμάνσεις της παραγωγής 14C στην ατμόσφαιρα και (3) διαδικασίες ανταλλαγής CO2 μεταξύ αέρα και θάλασσας (Stuiver et al. 1986, 1998; Stuiver and Braziunas 1993; Siani et al. 2000, 2001).
Για να εκτιμηθεί η ηλικία R(t) χρησιμοποιείται ένα παγκόσμιο ωκεάνιο μοντέλο του διαμερίσματος της μικτής επιφάνειας θαλάσσιας επιφάνειας (Oeschger et al. 1975). Το μοντέλο αυτό αναπαράγει τις εξαρτώμενες από το βάθος θαλάσσιες διακυμάνσεις του 14C λόγω μεταβολών της παραγωγής του 14C στην ατμόσφαιρα (Stuiver et al. 1986; Stuiver and Braziunas 1993). Η ηλικία R(t) βρέθηκε ότι είναι ~400 χρόνια μεγαλύτερη στις καλά αεριζόμενες περιοχές του κεντρικού, Βόρειου και Νότιου Ειρηνικού και του Ατλαντικού Ωκεανού (Bard 1988). Επιπλέον, η ηλικία R(t) μπορεί επίσης να διακυμαίνεται συναρτήσει του χρόνου και να διαφέρει από περιοχή σε περιοχή λόγω π.χ. του μεγάλου χρόνου παραμονής των αναδυόμενων βαθέων υδάτων, ο οποίος με τη σειρά του επηρεάζεται από τη μορφολογία των ακτών , το κλίμα και την τοπογραφία του θαλάσσιου πυθμένα (Robinson and Thompson 1981; Domack 1992; Dye 1994; Heier-Nielsen et al. 1995; Berkman and Forman 1996) και την επίδραση του σκληρού νερού στους θαλάσσιους οργανισμούς που έχουν αναπτυχθεί κοντά σε εκβολές ποταμών (Ingram and Southon 1997; Goodfriend and Flessa 1997).
Οι τοπικές αυτές αποκλίσεις (ΔR) από την R(t) μπορούν να προσδιοριστούν είτε με χρονολόγηση με 14C (1) κελυφών θαλάσσιων μαλακίων που έχουν συλλεχθεί ζωντανά πριν από τις πυρηνικές δοκιμές του 1950 (Siani et al. 2000; Reimer and McCormac 2002), (2) κελύφη τρηματοφόρων ή θαλάσσιων μαλακίων από θαλάσσια ιζήματα και φυτικό υλικό από χερσαίες θέσεις, όπως διάφοροι τύποι τύρφης σε ζεύγη δειγμάτων (θαλάσσιας-χερσαίας προέλευσης), υποθέτοντας ταυτόχρονη ημερομηνία θανάτου των οργανισμών και για τους δύο τύπους δειγμάτων, με βάση ισόχρονες χερσαίες/υπεράκτιες ηφαιστειακές τέφρες (Ascough et al. 2005) και (3) ζεύγη δειγμάτων θαλάσσιων μαλακίων/άνθρακα ή οστών, που έχουν αποτεθεί ταυτόχρονα και συλλέγονται από αδιατάρακτα αρχαιολογικά στρώματα (Facorellis et al. 1998).
Συνεπώς, ο υπολογισμός του ΔR επιτρέπει (1) την αξιόπιστη βαθμονόμηση των συμβατικών ηλικιών 14C θαλάσσιας προέλευσης δειγμάτων (π.χ. θαλάσσια κελύφη μαλακίων), ελλείψει άλλου κατάλληλου υλικού σε μια αρχαιολογική ανασκαφή (δεδομένου ότι είναι συνήθως δείγματα βραχείας διάρκειας που σπάνια μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις), (2) αξιόπιστη βαθμονόμηση των ηλικιών 14C ανθρώπινων οστών σε περίπτωση μικτής (θαλάσσιας και χερσαίας) διατροφής (Sveinbjörns-dóttir et al. 2010) και (3) απόκτηση παλαιοωκεανογραφικών πληροφοριών (Siani et al. 2001).
Στην εργασία αυτή θα παρουσιαστούν νέα αποτελέσματα της χρονολόγησης τέτοιων ζευγών από διάφορες παράκτιες αρχαιολογικές θέσεις στο Αιγαίο και θα συσχετισθούν με τα ήδη δημοσιευμένα.

Βιβλιογραφία

Ascough P, Cook G, Dugmore A. 2005. Methodological approaches to determining the marine radiocarbon reservoir effect. Progress in Physical Geography 29(4): 532-47.
Bard E. 1988. Correction of AMS 14C ages measured in planktonic foraminifera: Paleoceanographic implications. Paleoceanography 3: 635-45.
Berkman PA, Forman SL. 1996. Pre-bomb radiocarbon and reservoir correction for calcareous marine species in the Southern Ocean. Geophysical Research Letters 23: 363-6.
Domack EW. 1992. Modern carbon-14 ages and reservoir corrections for the Antarctic Peninsula and Gerlache Strait area. Antarctic Journal of the United States 27: 63-4.
Dye T. 1994. Apparent ages of marine shells: implications for archaeological dating in Hawai‘i. Radiocarbon 36(1): 51-7.
Facorellis Y, Maniatis Y, Kromer B. 1998. Apparent 14C ages of marine mollusks shells from a Greek island-Calculation of the marine reservoir effect in the Aegean Sea. Radiocarbon 40: 963-74.
Goodfriend GA, Flessa KW. 1997. Radiocarbon reservoir ages in the Gulf of California: roles of upwelling and flow from the Colorado River. Radiocarbon 39(2): 139-48.
Heier-Nielsen S, Heinemeier J, Nielsen HL, Rud N. 1995. Recent reservoir ages for Danish fjords and marine waters. Radiocarbon 37(3): 875-82.
Ingram BL, Southon JR. 1997. Reservoir ages in eastern pacific coastal and estuarine waters. Radiocarbon 38(3): 573-82.
Oeschger H, Siegenthaler U, Schotterer U, Gugelmann A. 1975. A box-diffusion model to study the carbon dioxide exchange in nature. Tellus 27: 168-92.
Reimer PJ, McCormac FG. 2002. Marine radiocarbon reservoir corrections for the Mediterranean and Aegean Seas, Radiocarbon. 44(1): 159-66.
Robinson SW, Thompson G. 1981. Radiocarbon corrections for marine shell dates with application to southern Pacific Northwest Coast prehistory. Syesis 14: 45-57.
Siani G, Paterne M, Arnold M, Bard E, Métivier B, Tisnerat N, Bassinot F. 2000. Radiocarbon reservoir ages in the Mediterranean Sea and Black Sea. Radiocarbon 42(2): 271-80.
Siani G, Paterne M, Michel E, Sulpizio R, Sbrana A, Arnold M, Haddad G. 2001. Mediterranean Sea Surface Radiocarbon Reservoir Age Changes Since the Last Glacial Maximum. Science 294(5548): 1917-20.
Stuiver M, Braziunas TF. 1993. Modeling atmospheric 14C influences and 14C ages of marine samples to 10,000 BC. Radiocarbon 35(1): 137-89.
Stuiver M, Pearson GW, Braziunas T. 1986. Radiocarbon age calibration of marine samples back to 9,000 cal yr BP. Radiocarbon 28(2B): 980-1021.
Stuiver M, Reimer PJ, Braziunas TF. 1998. High-precision radiocarbon age calibration for terrestrial and marine samples. Radiocarbon 40(3): 1127-51.
Sveinbjörnsdóttir ÁE, Heinemeier J, Arneborg J, Lynnerup N, Ólafsson G, Zoëga G. 2010. Dietary reconstruction and reservoir correction of 14C dates on bones from pagan and early Christian graves in Iceland. In: Proceedings of the 20th International Radiocarbon Conference

Νέες εφαρμογές της τεχνικής FTIR στην Πολιτιστική Κληρονομιά και αποτελέσματα

Σταμάτης Μπογιατζής,

Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης

Η τεχνική της φασματοσκοπίας υπερύθρου με μετασχηματισμό Φουριέ (FTIR) ανήκει μαζί με τη φασματοσκοπία Raman στις μεθόδους φασματοσκοπίας δόνησης. Με τη δυνατότητα να ανιχνεύει τους δεσμούς των μορίων βάσει των δονήσεών τους, χρησιμοποιείται ως τεχνική ρουτίνας για την εξακρίβωση της ταυτότητας και χαρακτηρισμού των υλικών. Σε αυτό το επίπεδο, η τεχνική FTIR χρησιμοποιείται  ως ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία screening  μέσω του οποίου επιχειρείται ο χαρακτηρισμός των υλικών. Στις μελέτες αρχαιομετρικού χαρακτήρα, είναι δυνατή η εξακρίβωση της παρουσίας ανόργανων και οργανικών υλικών, όπου σε συνδυασμό και με άλλες τεχνικές είναι δυνατό να οδηγήσει στην πλήρη ταύτιση των υλικών.

Δεδομένου ότι με την τεχνική είναι δυνατό να παρακολουθηθούν και οι μεταβολές στους χημικούς δεσμούς, μία ακόμα σημαντική χρήση είναι η διαπίστωση των αλλοιώσεων στα υλικά της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ως εκ τούτου, είναι μία από τις κατεξοχήν χρησιμοποιούμενες τεχνικές για τη μελέτη της κατάστασης διατήρησης των υλικών η οποία έχει μεγάλη σημασία στον τομέα της συντήρησης. Οι μελέτες της οξειδωτικής φθοράς των βερνικιών και των ελαιωδών υλικών, της υδρολυτικής φθοράς των πρωτεϊνικών υλικών, των λαδιών, συνθετικών ρητινών, κλπ., ακριβώς επειδή οδηγούν σε διακριτά και ανιχνεύσιμα προϊόντα, αποτελούν πρωταρχικό στόχο στον συγκεκριμένο τομέα. Ένα σημαντικό ζήτημα παραμένει η ευαισθησία της μεθόδου. Προς αυτή την κατεύθυνση, έχουν εξερευνηθεί μέθοδοι επεξεργασίας των φασμάτων, όπως η αποσυνέλιξη (deconvolution – peak fitting), η οποία στον τομέα των πρωτεϊνικών υλικών έχει δώσει θεαματικά αποτελέσματα. Επί πλέον, η στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων με ανάλυση πολλών μεταβλητών (όπως ANOVA, Principal Components Analysis – PCA, Linear Discriminant Analysis – LDA, κλπ.) κατορθώνει να διερευνήσει υφέρπουσες τάσεις στην συμπεριφορά των υλικών (για παράδειγμα, παραγωγή προϊόντων σε τόσο μικρή ποσότητα ώστε να είναι εξαιρετικά μικρή η συνεισφορά τους στα φάσματα) οι οποίες διαφορετικά, θα ήταν μη ανιχνεύσιμες. Παρουσιάζονται υπό μορφή παραδειγμάτων, αποτελέσματα από τις ερευνητικές δραστηριότητες του Τμήματος μας.

Ένας εξ ίσου σημαντικός στόχος είναι και η εξακρίβωση της αποτελεσματικότητας των μεθόδων συντήρησης. Έγινε για παράδειγμα, δυνατή η εξακρίβωση των αλλοιώσεων συνθετικών επικαλυπτικών που χρησιμοποιήθηκαν σε παλαιότερες δράσεις συντήρησης σε μεταλλικά αρχαιολογικά αντικείμενα, η αποτελεσματικότητα νέων μεθόδων συντήρησης (όπως η αφαίρεση γηρασμένων βερνικιών με λέιζερ από ζωγραφικές επιφάνειες, καθώς και νέων υλικών (όπως η κυστεΐνη – έχει προταθεί για τη σταθεροποίηση των μεταλλικών επιφανειών αναφορικά με τα προϊόντα διάβρωσής τους,  πηκτωμάτων υδατικής βάσης – hydrogels– για την επιλεκτική αφαίρεση ατμοσφαιρικών ρύπων από επιφάνειες έργων ζωγραφικής, οργανοπηκτωμάτων – organogels– για τον καθαρισμό οργανικών επικαλυπτικών από ευαίσθητες επιφάνειες χρυσωμάτων, κλπ.

Το FTIR ως μεθοδολογία έχει περάσει από πολλά στάδια τεχνολογικής εξέλιξης, τα οποία έχουν συνεισφέρει κυρίως στο χειρισμό δειγμάτων, λήψης φασμάτων από αυτά και επεξεργασίας. Ως πιο σημαντικές για τον ερευνητή και τον επαγγελματία της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι τεχνικές της ανάκλασης μέσω τις οποίας μπορούμε  να αναλύσουμε υμένια διάφανων υλικών όπως για παράδειγμα επικαλυπτικό επάνω σε μεταλλικές επιφάνειες. Η τεχνική ATR-FTIR θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν η πρώτη που έδωσε το «φιλί της ζωής» στη μέθοδο καθώς επιτρέπει τη λήψη υφασμάτων από εύκαμπτες επιφάνειες όπως πολυμερή φυσικές ρητίνες ύφασμα περγαμηνή δέρμα κλπ. Ως μια σημαντική ακόμα τεχνολογική εξέλιξη, όλες οι παραπάνω μέθοδοι μπορούν να πραγματοποιηθούν και στις μικρο-διαστάσεις επεκτείνοντας και αναβαθμίζοντας το σύστημα με την προσαρμογή μικροσκοπίου. Επίσης, μία τελευταία και εξαιρετικά σημαντική εξέλιξη αφορά την δυνατότητα ενισχυτής του σήματος επάνω σε νανοσωματίδια χρυσού σύμφωνα με την τεχνική SEIRA (η οποία έχει Αρχή λειτουργίας αντίστοιχη με εκείνη της Raman-SERS). Η μεθοδολογία αναπτύχθηκε τα τελευταία τρία χρόνια από ερευνητικές ομάδες στην Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, κλπ. και αναμένεται να δημιουργήσει επανάσταση ως προς τα ποσοτικά επίπεδα ανίχνευσης ορισμένων ουσιών.

«Η συμβολή της ψηφιοποιημένης μελέτης κατάστασης διατήρησης μιας μουσειακής συλλογής στην πολιτική διαχείρισης του τμήματος συντήρησης»

Δρ. Δ. Μπίκα

Μουσειολόγος – Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης

Δρ. Κλασικής Αρχαιολογίας – MSc Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης

Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού / Γενική Διεύθυνση Αναστήλωσης, Μουσείων & τεχνικών Έργων / Διεύθυνση Έρευνας και Τεχνικής Υποστήριξης Μελετών και Έργων Αναστήλωσης / Τμήμα Λίθου

Πλ. Καρύτση 12, ΤΚ 105 61

Ο πρωταρχικός ρόλος της μελέτης κατάστασης διατήρησης είναι η ολοκληρωμένη και σφαιρική αξιολόγηση της διατήρησης μιας μουσειακής συλλογής. Η ποσοτική και ποιοτική ανάλυση των δεδομένων, συνθέτουν μια μελέτη κατάστασης διατήρησης η οποία εντάσσεται και πραγματοποιείται στο πλαίσιο της ολιστικής πολιτικής συντήρησης του εκάστοτε πολιτιστικού φορέα/μουσείου. Η συλλογή και σύνθεση των δεδομένων πραγματοποιείται μέσω ενός φιλικά σχεδιαστικού ψηφιοποιημένου προτύπου, το οποίο προσφέρει άμεση και διαρκή πρόσβαση σε όλες της πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση διατήρησης των αντικειμένων της συλλογής.

Η μελέτη δεν είναι στατική:  αντίθετα, βασίζεται στην περιοδικότητα και εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της ολιστικής πολιτικής διαχείρισης του πολιτιστικού φορέα βάσει της αξιολόγησης των συγκριτικών αποτελεσμάτων που προκύπτουν κάθε φορά.

Οι πληροφορίες της συγκεκριμένης μελέτης κατηγοριοποιούνται ως εξής:

1. Τεχνικές πληροφορίες (σχεδιασμός της βάσης δεδομένων, πεδία καταγραφής, πληροφορίες συλλογής, έλεγχος και καταγραφή της κατάστασης διατήρησης, βαθμοί διατήρησης, τύποι διάβρωσης κ.ά.)
2. Φροντίδα και χρήση των εκθεμάτων (μουσειακών αντικειμένων) (πρόγραμμα δράσης, πολιτική και πρακτική του πολιτιστικού φορεα/μουσείου, ζητήματα έκθεσης, προβολής και μετακίνησης)
3. Διαχείριση συντήρησης και συλλογής (διαχειριστικό πλάνο μουσείου, κατανομή ανθρώπινου δυναμικού)

 

Βιβλιογραφία

 

1) “What is the role of collection condition surveys in the care of stone sculpture from excavations in Greece? The case of the sculpture collection in the National Archaeological Museum of Athens”, Bika Daphne, MSc. Thesis in Department of Museum Studies, University of Leicester, UK, 2005.

 

2) “Do objects have a finite lifetime?”, Bradley, S.M., in S. Knell (ed.): Care of Collections, Routledge, London, 1994.

 

3) “Conservation Documentation”, Corfield, M., in J. Thompson (ed.): Manual of Curatorship, Butterworth-Heinemann, Oxford, 1992.

 

4) “The elements of archaeological conservation”, Cronyn, J.M., Routledge, London 2002.

 

5). “Βασικές έννοιες της Μουσειολογίας”, Desvallées, A., and Mairesse, F., ICOM- Eλληνικό τμήμα, 2014.

 

6) “Conservation and Care of Collections”, Gilroy, D., and Godfrey, I., Western Australian Museum, Perth, 1998.

 

7) “Audits of Care: a framework for collections condition surveys”, Keene, S. in S. Knell (ed.): Care of Collections, Routledge, London, Book, pp. 60-65, 2003.

 

8) “Measuring the condition of museum collections”, Keene, S. and Orton, C. in G. Locke, J. Moffett (eds.): CAA91: Computer Applications and quantitative methods in archaeology, British Archaeological Reports, Oxford, pp. 123-152, 2002.

 

9) “Code of Ethics for museums”, Museums Association (n.d.), Information Leaflet, 2002.

 

10) “Μουσείο: αποθήκη ή ζωντανός οργανισμός; Μουσειολογικοί προβληματισμοί και ζητήματα”, Οικονόμου, Μ., Εκδ. Κριτική, Αθήνα, 2003.

 

11) “The Museum Environment”, Thomson, G., Elsevier, London, 1986.

 

12) “Preventive conservation. The evolution of a museum ethic”, Williams, S.L., in G. Edson (ed.): Museum Ethics, Routledge, London, pp.192-203, 1997.

 

  «Μη επεμβατικός χαρακτηρισμός και έλεγχος αυθεντικότητας χάρτινων υποστρωμάτων έργων υδατογραφίας»

Δρ. A. Μουτσάτσου

Χημικός Μηχανικός – Συντηρήτρια Έργων Τέχνης

Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου,

Διεύθυνση Συντήρησης, Εργαστήριο Φυσικοχημικών Ερευνών

Άλσος Στρατού, Γουδή, ΤΚ 11525

 

Σκοπός και πρωτοτυπία του εν λόγω ερευνητικού κύκλου είναι η διαμόρφωση μιας αξιόπιστης και εύχρηστης μεθοδολογίας χαρακτηρισμού χάρτινων υποστρωμάτων, και ειδικότερα μιας μεθοδολογίας μη επεμβατικού ελέγχου αυθεντικότητας έργων υδατογραφίας βάσει του χάρτινου υποστρώματος, με εφαρμογή σε έργα υδατογραφίας ελλήνων ζωγράφων του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα.

Στο πλαίσιο αυτό πραγματοποιήθηκε κατ’ αρχήν μία ολοκληρωμένη βιβλιογραφική ανασκόπηση αναφορικά με την τεχνολογία κατασκευής και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σύστασης του καλλιτεχνικού χαρτιού και ειδικότερα του χαρτιού υδατογραφίας, και περαιτέρω στα φαινόμενα φθοράς και στους μηχανισμούς γήρανσης που συνήθως παρουσιάζει. Ταυτόχρονα, ενδιαφέροντα στοιχεία προέκυψαν κατά τη θεωρητική προσέγγιση του θέματος της αυθεντικότητας ειδικότερα των έργων τέχνης σε χαρτί, καθώς και των μεθόδων που χρησιμοποιούν οι πλαστογράφοι.

Στο πλαίσιο του πειραματικού μέρους, εκτός από τα υποστρώματα αυθεντικών έργων υδατογραφίας που εξετάσθηκαν, περιγράφεται η κατασκευή μίας πλήρους, πρωτότυπης σειράς δειγμάτων αναφοράς σύμφωνα με συνταγές που αναφέρουν οι πλαστογράφοι έργων τέχνης και συναντούν συχνά κατά την έρευνά τους οι επαγγελματίες των μουσείων.

Κατά την κυρίως διαγνωστική διαδικασία, η μη επεμβατική Οπτική Μικροσκοπία Ορατού και η Μικροσκοπία Φθορισμού (συμπεριλαμβανομένης και της in-situ Μικροσκοπίας Φθορισμού) αποδεικνύεται πως πρέπει να αποτελούν το βασικό κομμάτι της μεθοδολογίας. Το επιμέρους πρωτόκολλο μικροσκοπικής παρατήρησης χάρτινων υποστρωμάτων έργων υδατογραφίας περιλαμβάνει τη λήψη εικόνων υπό συγκεκριμένες συνθήκες και μεγεθύνσεις, την ποσοτικοποίηση και εξαγωγή χρωματικών δεδομένων από τις εικόνες μικροσκοπίας, και την αναπαράσταση και στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων. Το πρωτόκολλο αυτό αποδεικνύεται ικανό και επαρκές να διαφοροποιήσει γηρασμένα και αγήραστα χάρτινα υποστρώματα υδατογραφίας, ακόμα και αν τα τελευταία έχουν υποστεί κάποια κατεργασία «πλαστογράφησης» εκτός από τεχνητή γήρανση.

Προς την ίδια κατεύθυνση καθοριστικής σημασίας αποδεικνύονται τα δεδομένα που μπορεί να συνεισφέρει η Φασματοσκοπία ATR, καθώς μπορούν σε πολλές περιπτώσεις να πετύχουν διαφοροποίηση μεταξύ φυσικά γηρασμένων και τεχνητά γηρασμένων χάρτινων υποστρωμάτων υδατογραφίας.

Η ολοκληρωμένη μεθοδολογία μη επεμβατικού χαρακτηρισμού και ελέγχου αυθεντικότητας του χάρτινου υποστρώματος ενός έργου υδατογραφίας, όπως διαμορφώνεται βάσει των αποτελεσμάτων του παρόντος ερευνητικού κύκλου, συμπληρώνει καινοτόμα την εργαλειοθήκη που έχει στη διάθεσή του ο ερευνητής κατά τη φυσικοχημική μελέτη της τεχνικής και των υλικών της ζωγραφικής.

Βιβλιογραφία (ενδεικτικά)

• Moutsatsou, A.P., Terlixi, A.V., Alexopoulou, A., Koukios, E.G., 2017. The contribution of Visible and Fluorescence Light Microscopy to an non-invasive authenticity control of paper substrates of 19^th century watercolour paintings. Cellulose Chemistry and Technology, 50(5-6), pp.486-495.
• Μουτσάτσου, A., Αλεξοπούλου, A., Αγγελακοπούλου, E., Καβαλιεράτου, E., Κούκιος, E., 2015. In-situ Μικροσκοπία Φθορισμού με τη χρήση USB μετρητικού μικροσκοπίου: ένα εύχρηστο εργαλείο για τη μελέτη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στο: Ελληνική Εταιρεία Μη Καταστροφικών Ελέγχων, 8ο Εθνικό Συνέδριο ΜΚΕ της Ελληνικής Εταιρείας Μη Καταστροφικών Ελέγχων. Αθήνα, 8-9 Μαΐου 2015. CD-ROM.
• Alexopoulou, A., Singer, Β., Banou, P., Zervos, S., Kaminari, A., Moutsatsou, A., Terlixi, A., Tziamourani, E., Karabotsos, A., Doulgeridis, M., 2015. A physicochemical approach to the investigation of the condition of oil paintings on paper supports. In: LNS-INFN, IBAM-CNR, ICOM-CC, AIAr, Technart2015 – Non-destructive and microanalytical techniques in art and cultural heritage. Catania, Italy, 27-30 April 2015. CD-ROM.
• Moutsatsou, A.P. and Alexopoulou, A., 2014. A note on the construction of test panels for spectral imaging of paintings. Studies in Conservation, 59, pp. 3-9.
• Kaminari, A., Moutsatsou, A.P., Alexopoulou, A. and Banou, P., 2014. The contribution of imaging techniques to non-destructive testing of oil paintings on paper supports. In: AIPnD (Italian Society for Non Destructive Testing) and AEND (Spanish Society for Non Destructive Testing), Art 2014-11^th International Conference on Non-Destructive Investigations and Microanalysis for the Diagnostics and Conservation of Cultural and Environmental Heritage. Madrid, Spain, 11-13 June 2014. CD-ROM.
• Moutsatsou, A.P., Drosou, C.A., Al Oureikat, M. and Koukios, E., 2013. The contribution of FT-IR Spectroscopy to an integrated protocol for authenticity control of watercolour paintings. In: AUTH, NTUA, 8^th International Conference on Instrumental Methods of Analysis, Modern Trends and Applications. Thessaloniki, Greece, 15-19 September 2013. CD-ROM.
• Kaminari, A., Kanakari, R., Rompakis, P., Moutsatsou, A.P. and Alexopoulou, A., 2013. Ultraviolet fluorescence imaging of artworks: Can digital era reach and surpass traditional film quality? A first approach. In: Hellenic Society of Non-Destructive Testing, 5th International Conference on NDT of the Hellenic Society of Non-Destructive Testing. Athens, Greece, 20-22 May 2013. CD-ROM.
• Moutsatsou, A.P., Kouloumpi, E., Terlixi, A.V., Rompakis, P., 2013. NDT of artworks; from theory to museum practice. In: Hellenic Society of Non-Destructive Testing, 5th International Conference on NDT of the Hellenic Society of Non-Destructive Testing. Athens, Greece, 20-22 May 2013. CD-ROM.
• Kouloumpi, E., Moutsatsou, A.P. and Terlixi, A.V., 2012. Canvas and panel paintings: Techniques and analyses. In: Vandenabeele, P. and Edwards, H.G.M., eds. 2012. Selected topics in Analytical Archaeometry. London: Royal Society of Chemistry. pp. 361-398.
• Bikiaris, D., Sister Daniilia, Sotiropoulou, S., Katsimbiri, O., Pavlidou, E., Moutsatsou, Α.P., Chryssoulakis, Y., 1999. Ochre-differentiation through micro-Raman and micro-FTIR Spectroscopies: Application on wall paintings at Meteora and Mount Athos, Greece. Spectrochimica Acta Part A, 56(1), 3-18. Citations: 130

 

“Ιστορικές Πόλεις και Παραδοσιακοί Οικισμοί στην Ψηφιακή Εποχή: μία μεθοδολογία για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής τους κληρονομιάς”

 

Δρ. Π. Χατζηγρηγορίου

Μεταδιδακτορικός Ερευνητής

Εργαστήριο Σχεδιασμού Διαδραστικών Εφαρμογών

Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων, Σύρος, Ερμούπολη, 84100

 

Οι Ιστορικές Πόλεις (είτε ως αυτόνομα σύνολα, είτε ως μέρη άλλων συνόλων) καθώς και οι Παραδοσιακοί Οικισμοί, ακολουθούν τις τεχνολογικές εξελίξεις όπως όλα τα σύγχρονα οικιστικά σύνολα. Η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας επιφέρει αλλαγές που πολλές φορές δεν είναι εύκολο να προλάβουν να εφαρμοστούν, ενώ άλλες φορές εφαρμόζονται βιαστικά, με ισχνά αποτελέσματα. Ένα νέο ερευνητικό πεδίο που αναδύθηκε την τελευταία δεκαετία έχει ως θέμα τις «Έξυπνες Πόλεις» (Smart Cities) και προσπαθεί να εντοπίσει τον τρόπο με τον οποίο τόσο η καθημερινή όσο και η μακροπρόθεσμη διαβίωση στις πόλεις μπορεί να διευκολυνθεί για τους κατοίκους, με χρήση τεχνολογίας αιχμής και καινοτομίας στο σχεδιασμό. Όμως η έννοια της ‘Έξυπνης Πόλης’ δεν περιορίζεται αυστηρά σε ιδέες και προϊόντα τεχνολογίας ενός μοντέρνου τρόπου διαβίωσης. Μπορεί να επεκταθεί στο σχεδιασμό μικρών και μεγάλων εφαρμογών που αφορούν στην ενίσχυση των δεσμών των κατοίκων με την πόλη, στην καλλιέργεια καλύτερων συνθηκών συμβίωσης και γενικότερα στη βελτίωση της ποιότητας διαβίωσης μέσω της θετικής επίδρασης του ‘Χώρου’. Ειδικά στις Ιστορικές Πόλεις (ή ιστορικά κέντρα πόλεων) και στους Παραδοσιακούς Οικισμούς, ο ‘Χώρος’ αποκτά μία δική του υπόσταση και φυσιογνωμία, που επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα τους κατοίκους και τους επισκέπτες, προσφέροντας ιδιαίτερη ευχαρίστηση. Ακριβώς σε αυτή την ευχαρίστηση στηρίζεται και ένας κλάδος του τουρισμού που αναφέρεται ως ‘πολιτιστικός τουρισμός’ και αφορά στην επίσκεψη σε διάφορα ιστορικά μέρη με στόχο την κατανόηση του τοπικού πολιτισμού και της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του εκάστοτε οικιστικού συνόλου. Η τεχνολογία και η πληροφορική μας βοηθάνε τόσο στο να προστατεύσουμε με καινοτόμους τρόπους την πολιτιστική κληρονομιά όσο και να την προβάλουμε με σύγχρονη μεθοδολογία με στόχο την προσέλκυση επισκεπτών. Η ανάπτυξη ενός ‘έξυπνου συστήματος’ που μπορεί να συνδυάσει τους παραπάνω δύο στόχους θα παρουσιαστεί στην παρούσα εργασία. Βασίζεται στη λογική της παραγωγής και επανάχρησης ψηφιακών δεδομένων πολιτιστικής κληρονομιάς: στην πρώτη φάση καταγράφει, ψηφιοποιεί και παράγει δεδομένα, ενώ στη δεύτερη φάση μεταποιεί και χρησιμοποιεί τα δεδομένα αυτά για σκοπούς εκπαίδευσης και τουριστικής προβολής. Το σύστημα με την ονομασία HERMES (HERitage Management E System) εφαρμόστηκε πιλοτικά στην Ερμούπολη και σήμερα επεκτείνεται σε 7 νέες πόλεις σε 4 χώρες, εντάσσοντας περισσότερα από 2.000 κτήρια στη ψηφιακή του βάση και φιλοδοξεί να δημιουργήσει μία μεθοδολογία ψηφιακής προσέγγισης ιστορικών συνόλων.

 

Βιβλιογραφία

1. Zonta, D., Pozzi, M., Zannon, P.: Managing the historical heritage using distributed technologies. Int. J. Archit. Heritage 3, 200–225 (2008)
2. Travlos, I., Kokkou, A.: Hermoupolis. Commercial Bank of Greece, Athens (1980)
3. Lynch, K.: The Image of the City. MIT Press, Cambridge (1960)
4. Ingold, T.: The perception of the environment: essays in livelihood, dwelling and skill. Routledge, London and New York (2000)
5. Stefanou, J.: The concept of the monument and the ideology of protection, Athens. University publishing, N.T.U.A. (2004)
6. Papalexopoulos, D., Kalafati, E., Papadopoulos, S.: Building memory. In: Proceedings of the 2001 Conference on Virtual Reality, Archaeology, and Cultural Heritage, VAST 2001, pp. 27–32. ACM, New York (2001)
7. Lefas, P.: Architecture and Inhabitation: From Heidegger to Koolhaas. Plethron, Athens (2008)
8. Brand, S.: How Buildings Learn: What Happens After They Are Built. Penguin Books, USA (1995)
9. Levy, M., Salvadori, M.: Why Buildings Fall Down. WW Norton & Company, New York (2002)

Taking the Next Step in Digital Documentation of Historic Cities 155

10. Harris, S.: Building Pathology, Detioration, Diagnostics and Intervantion. Wiley, New York (2001) 11. Darzentas, D., Darzenta, J., Spyroy, T.: Choosing appropriate tools by means of intelligent decision support. In: JDS, pp. 1–17 (1997)
11. Vonk, G., Geertman, S., Schot, P.: Usage of planning support systems. In: Leeuwen, J.P.V., Timmermans, H.J.P. (eds.) Design & Decision Support Systmes in Architecture and Urban Planning. Springer, The Netherlands (2006)
12. Antonakakis, D., Tsiomis, I.: Conservation study for restoration of the historic center of Hermoupolis, Athens (1996)
13. Stefanou, J.: The Urban Planning of Hermoupolis: A Pilot Urban Study of a Historic City. National Technical University, Athens (2003)
14. Organization for Anti Seismic Planning and Protection. Checking Structural Venerability, Ministry of Environment. http://www.oasp.gr/node/76
15. Spanos, Ch., Spithakis, M., Trezos, K.: Methods for On-Site Valuation of Material’s Characteristics. TEE, Athens (2006)
16. Watt, D.: Building Pathology. Blackwell, Oxford (2007)
17. Thornes, R., Bold, J.: Documenting the Cultural Heritage. Getty Information Institute, Los Angeles (1998). European Foundation for Heritage Skills
18. Koutsopoulos, K.: Geographic Information Systems. Papasotiriou Press, Athens (2005)
19. Kyriakaki, G., Doulamis, A., Doulamis, N., Ioannides, M., Makantasis, K., Protopapadakis, E., Hadjiprocopis, A., Wenzel, K., Fritsch, D., Klein, M., Weinlinger, G.: 4D reconstruction of tangible cultural heritage objects from web-retrieved images. Int. J. Herit. Digit. Era. 3, 431–451 (2014)
20. Cacciotti, R., Valach, J., Kuneš, P., Čerňanský, M., Blaško, M., Křemen, P.: Monument damage information system (Mondis): an ontological approach to cultural heritage documentation. In: ISPRS Annals of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, vol. II-5/W1, 2013 XXIV International CIPA Symposium, 2–6 September 2013, Strasbourg, France
21. Chatzigrigoriou, P. Taking the next step in digital documentation of historic cities: How HERMeS evolved in an open data digital library of historic buildings. Lecture Notes in Computer Science (including subseries Lecture Notes in Artificial Intelligence and Lecture Notes in Bioinformatics) (Vol. 10058 LNCS), 2016. http://doi.org/10.1007/978-3-319-48496-9_12
22. Chatzigrigoriou P. Can we use GIS as a historic city’s heritage management system? the case study of Hermoupolis-Syros. In: Proceedings of SPIE – The International Society for Optical Engineering. Vol 9688. ; 2016. http://dx.doi.org/10.1117/12.2240737
23. Chatzigrigoriou P. Conservation of historic buildings using DBMS and GIS: the case of Hermoupolis. In: Journal “Sustainable Development Culture and Traditions”, Vol1B, pp139-151, ISSN 22414002, SI, 2013
24. Chatzigrigoriou P, Mavrikas E. Saving historic buildings with multi-criteria GIS tool: The case of Hermoupolis – Cyclades. In: Proceedings of the DigitalHeritage 2013 – Federating the 19th Int’l VSMM, 10th Eurographics GCH, and 2nd UNESCO Memory of the World Conferences, Plus Special Sessions fromCAA, Arqueologica 2.0 et Al. Vol 2.; 2013. doi:10.1109/DigitalHeritage.2013.6744729. 26. Ioannides M, Chatzigrigoriou P, Bokolas V, et al. Educational Creative Use and Reuse of Digital Cultural Heritage Data for Cypriot UNESCO Monuments. In: Part I. Cham: Springer International Publishing; 2016:891-901. doi:10.1007/978-3-319-48496-9_72.
25. M. Ioannides, P. Chatzigrigoriou, V. Bokolas, V. Nikolakopoulou, V. Athanasiou, Educational use of 3D models and photogrammetry content: the Europeana space project for Cypriot UNESCO monuments, Proc. SPIE 9688, Fourth International Conference on Remote Sensing and Geoinformation of the Environment (RSCy2016), 96880W (12 August 2016); doi: 10.1117/12.2247936;

“Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς μέσω διαχείρισης τεχνικών και organvtik;vnπόρων στο Ευρωπαϊκό έργο STORM»

Δρ. Χαράλαμπος Ζ. Πατρικάκης

Αναπληρωτής Καθηγητής

Ερευνητική Ομάδα Δικτύων και Υπηρεσιών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών (CONSERT)/ 

Εργαστήριο Επικοινωνιών και Δικτύων

Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής / ΣΤΕΦ / Τμήμα Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Πανεπιστημιούπολις 2, Π. Ράλλη & Θηβών 250, ΤΚ 12244

 

Το έργο STORM (Safeguarding Cultural Heritage through Technical and Organisational Resources Management), έχει στόχο να παρέχει κρίσιμα εργαλεία λήψης αποφάσεων σε όλους τους φορείς της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς που είναι επιφορτισμένοι με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των φυσικών κινδύνων. Το έργο βελτιώνει τις υπάρχουσες διαδικασίες που σχετίζονται με τρεις προσδιορισμένους τομείς: α) πρόληψη, β) παρέμβαση και γ) πολιτικές σχεδιασμού και διαδικασίες, ενώ παρέχει τεχνικές λύσεις βασισμένες στον νεφοϋπολογισμό και το διαδίκτυο των πραγμάτων, εντάσσοντας τον άνθρωπο στη διαδικασία της προστασίας της  πολιτιστικής κληρονομιάς με την έννοια των «ανθρώπου ως αισθητήριο μέσο». Στα πλαίσια της ομιλίας, θα παρουσιαστούν οι εξελίξεις του έργου, οι δυνατότητες της υλοποιούμενης πλατφόρμας, καθώς και οι ευκαιρίες συνεργασίας με τους φορείς του έργου.

Μέλος Σ.Ε.Π. Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου (ΜΠΣ Γραφικές Τέχνες-Πολυμέσα, Σχεδιασμός Φωτισμού-Πολυμέσα)

Διδάσκουσα (ΠΔ 407/08) στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών  (ΜΠΣ Τέχνη, Εικονική Πραγματικότητα και πολυχρηστικά συστήματα καλλιτεχνικής έκφρασης)

«Αξιοποίηση καινοτόμων τεχνολογιών εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας στην προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς: υφιστάμενες πρακτικές και προοπτικές.»

Ο όρος «εικονική πραγματικότητα» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα αλληλεπιδραστικά ψηφιακά περιβάλλοντα με τρισδιάστατα γραφικά μέσα στα οποία μπορεί ο χρήστης να «εμβυθιστεί» πλήρως με τη χρήση διεπαφών στερεοσκοπικής προβολής. Ως επαυξημένη πραγματικότητα από την άλλη ορίζεται η τεχνολογία η οποία μας επιτρέπει να βλέπουμε τον κόσμο γύρω μας να επαυξάνεται με ψηφιακά στοιχεία μέσα από την οθόνη κάποιας φορητής υπολογιστικής συσκευής ή μέσα από γυαλιά μικτής πραγματικότητας.

Μέσα από μια παρουσίαση των ιδιαιτεροτήτων και των δυνατοτήτων των τεχνολογιών εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας, καθώς και των σχετικών υφιστάμενων πρακτικών από καταξιωμένους φορείς στον τομέα του πολιτισμού σε παγκόσμιο επίπεδο, θα επιχειρήσουμε να καταδείξουμε ενδεδειγμένες δυνατότητες αξιοποίησης των καινοτόμων αυτών τεχνολογιών στην ανάδειξη μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

 Κ. Μουστάκας, Ι. Παλιόκας, Δ. Τζοβάρας, Α. Τσακίρης, Γραφικά και εικονική πραγματικότητα, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα, 2015.

Μ. Σαντοριναίος, Ν. Δημητριάδη, Σ. Ζώη, Πραγματικός και εικονικός χώρος, Πρακτικά easa007, Πανευρωπαικο Συνέδριο Αρχιτεκτονικών Σχολών με θέμα city index, Ελευσίνα, 2007.

Μ. Σαντοριναίος, Σ. Ζώη, Ν. Δημητριάδη, Τ. Διαμαντόπουλος, Γ. Μπαρδάκος, Από τις σύνθετες τέχνες στα υπερμέσα και τους νέους εικονικούς-δυνητικούς χώρους, Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα, Εκδόσεις Κάλλιπος, Αθήνα, 2015.

Manovich, The Language of New Media, MIT Press, USA, 2001.

Packer, K. Jordan, Mutimedia. From Wagner to Virtual Reality, W.W.Norton, London, 2001.